ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemine Genel Bir Bakış

• Yeni bir yapı geldi, bu yapı ISO 9001 ile başlayan yeni yaklaşımla uyumlu hale getirildi.
• Kuruluşun bağlamının anlaşılması eklendi,
• Risk temelli düşünce,
• Daha esnek dokümantasyon ve
• Diğer yönetim sistemleriyle uyum

ISO 50001 standardının amacı; standardın kendi içerisinde şu şekilde tanımlanmıştır:
“Enerji performansının sürekli iyileştirilmesi için kuruluşların gerekli olan sistemleri ve süreçlerini oluşturabilmelerini sağlamaktır.”

Yani, kuruluşlar enerji performansını sürekli iyileştirmek için bu standardı uygulamalıdır. ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi sistematik yaklaşımlarla süreçleri etkileyerek enerji performansını iyileştirmeyi hedefler ve bu kapsamda çeşitli şartları içerir.

Başarılı bir enerji performansı için özellikle üst yönetimin ve kuruluşun tüm kademelerinin bağlılığı gerekir. Standart bu noktaya özellikle vurgu yapar: “Üst yönetim desteği olacak ve diğer kademelerdeki yönetici ve çalışanların bağlılığı sağlanacak.” Bu şartlar yerine getirilirse, enerji yönetim sistemi başarılı bir şekilde uygulanabilir.

Enerji yönetim sistemi standardı ISO 50001 iyileştirme kültürünü destekler çünkü enerji performansını sürekli iyileştirmeyi hedefler. Standardın giriş kısmında, enerji performansı yaklaşımıyla ilgili şu ifade yer alır:

“Bu standart, enerji performansını sürekli iyileştirmeye odaklı bir proses için şartları belirler.”

Yani, bu standart enerji performansını artıracak iyileştirmeleri sistematik ve sürekli yapabilmek için gerekli şartları ortaya koyar. Bu noktada, enerji performansı kavramı kritik bir unsur olarak öne çıkmaktadır.

Standardın bütününe bakıldığında, PUKÖ döngüsünün bu sistemin temelini oluşturduğu görülür. Diğer yönetim standartlarında olduğu gibi, Enerji Yönetim Sistemi Standardı da sürekli iyileştirmeyi esas alır. PUKÖ döngüsü içerisindeki bölümler sırasıyla kuruluşun bağlamını ele alma, planlama, uygulama, performans değerlendirme ve iyileştirme adımlarını kapsar.

ISO 50001:2018 standardının, ISO 9001 ile aynı yapıya getirildiğinden bahsettik. Bu yönetim sistemlerinin tamamı için 10 bölümden oluşan ortak bir yapıdır. ISO 50001 2018 standardının ilk beş bölümü ISO 9001’e çok yakındır.

6. bölümde ayrıca enerji amaçları ve hedeflerinin belirlenmesi konusu ele alınır. Standarda göre kuruluş, bu amaç ve hedeflere ulaşmak için bir plan oluşturmalı ve bu planı uygulamalıdır. Planlama sürecinde ne tür kaynakların gerektiği, kimlerin sorumlu olduğu, sonuçların nasıl değerlendirileceği gibi unsurlar belirlenmeli ve kayıt altına alınmalıdır.

Standart içerisinde yer alan Şekil 2, standardın temel taşlarının bir görselidir ve ISO 50001 in şartlarını ve ilişkilerini daha kolay kavramamıza büyük katkı sağlar. Gelin Şekil-2 yi inceleyelim.
Bu şekil, enerji planlama sürecini anlatır. Bu süreç iki bölüm bölümden oluşur. Birinci bölüm “Stratejik” olarak adlandırılırken, ikinci bölüm “Taktiksel” olarak adlandırılır. Şekil 2 de, her iki bölümün girdileri ve çıktıları tanımlanmıştır.

Stratejik olarak adlandırılan birinci bölümde; Enerji Planlama Sürecinin risk ve fırsatları belirlenir, bu faaliyetin girdileri olarak; daha önce 4. Bölümde belirlenmiş olan “iç ve dış hususular” ile “ilgili tarafların ihtiyaç ve beklentileri” ele alınır. Yani risk ve fırsatlar; “iç ve dış hususular” ile “ilgili tarafların ihtiyaç ve beklentilerini” dikkate alınarak belirlenir.
Enerji Planlama Sürecinin çıktıları ise; belirlenmiş olan risk ve fırsatların ele alındığı faaliyetlerdir. Yani riskleri azaltmak ve fırsatlardan yararlanmak için yaptığımız faaliyetlerdir. Başka bir deyişle yapılan iyileştirmelerdir.

Taktisel olarak adlandırılan ikinci bölümde ise;ise; Enerji Planlama Sürecinin, enerji gözden geçirmesi yapılır. Bu aşama Önemli Enerji Kullanıcıları (ÖEK olarak adlandırılır) belirlenir. Daha sonra her bir ÖEK için ilgili değişkenler, mevcut enerji performansı ve ilgili personelin kimler olduğuna karar verilir. Yani her bir ÖEK için tüketimi ertkileyen faktörler ve kişiler analiz edilir.
Bu analizden yola çıkarak enerji performansını artıracak iyileştirme fırsatları ve bunların önem sırası belirlenir. Bu çalışmanın girdileri, kullanılan enerji türleri ve tüketim miktarlarıdır. Çıktıları ise; enerji tüketimleri ve eğilimi (trendi), gelecekteki tüketim miktarları, iyileştirme fırsatları, ÖEK, performans göstergeleri, referans çizgileri, amaçlar, hedefler, eylem planları ve enerji verilerini toplama planlarıdır.

Enerji gözden geçirmesi faaliyeti, enerji kullanımı ve tüketimini analiz etmeyi içerir. Bu analiz kapsamında kuruluşun enerji kullanıcısı bazında enerji tüketim miktarları belirlenir. Örneğin, hangi makineler ne tür enerji kullanıyor ve ne kadar tüketiyor, bu analizle tespit edilir. Daha sonra, önemli enerji kullanıcıları belirlenir ve bunların performansını geliştirecek iyileştirme fırsatları ortaya konur.

Enerji gözden geçirmesi sırasında, kuruluş enerji tüketimini etkileyen önemli enerji kullanıcılarını tanımlar. Bu kullanıcılar, enerji tüketim miktarına göre veya iyileştirme potansiyeline göre belirlenir. Örneğin, yüksek enerji tüketen makineler ya da enerji tasarrufu sağlanabilecek alanlar bu kapsamda değerlendirilir. Her bir önemli enerji kullanıcısı için ilgili değişkenler, mevcut enerji performansı ve bu performansı etkileyen kişiler belirlenir. Ayrıca, bu kullanıcıların enerji performansını iyileştirmek için fırsatlar analiz edilir.

Enerji performans göstergeleri belirlenirken, bu göstergelerin enerji performansını izlemeye ve gelişimi değerlendirmeye uygun olması gerekir. Standarda göre, enerji performans göstergeleri, enerji referans çizgileriyle karşılaştırılarak izlenir. Enerji referans çizgileri, kuruluşun geçmiş enerji performansını temel alır ve bu çizgiler, belirli durumlarda revize edilir. Örneğin, statik faktörlerde önemli değişiklikler olması durumunda ya da belirli bir süre geçtikten sonra referans çizgilerinin gözden geçirilmesi gerekebilir.

Enerji verilerinin toplanması ise oldukça önemli bir faaliyettir. Standarda göre, kuruluş enerji tüketimini ve performansını ölçmek için gerekli olan verileri toplamalıdır. Ancak, bu süreç bazen zorlu olabilir ve bazen ek yatırım gerektirebilir. Enerji kullanıcılarının tüketim miktarlarını ölçmek için doğru donanımlar kullanılmalı ve bu donanımların kalibrasyonu düzenli olarak yapılmalıdır. Ayrıca, bu süreçte toplanan veriler dokümante edilmeli ve düzenli olarak gözden geçirilmelidir.

Enerji performansı ile enerji referans çizgileri arasındaki fark ise şu şekilde özetlenebilir: Enerji Referans Çizgileri, geçmiş enerji tüketim verilerinden elde edilir ve bize bir referans sağlar. Performans göstergeleri enerji performansını izlemek için kullanılır ve referans çizgileri ile kıyaslanır.

Asıl hedefimizin enerji performansımızı iyileştirmek olduğunu biliyoruz. Bu iyileştirmeyi sürdürülebilir kılmanın yegane yolu ise sistematik yaklaşımlardan geçer. ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi bize enerji performansımızı sürekli iyileştirmek için ihtiyaç duyduğumuz sistematik yaklaşımları sunar.